Conservatie, ontsluiting en valorisatie van bedreigd erfgoed uit de dertiende eeuw

De dertiende-eeuwse codex met een bijbelverhaal in verzen, de zogenaamde “Rijmbijbel” van Jacob van Maerlant (Brussel, KBR, ms. 15001), staat bekend als het oudste geïllustreerde handschrift in het Nederlands. Het luxueuze karakter en het niveau van de verluchting zijn bijkomende factoren waardoor dit boek meteen tot de internationale toplaag van manuscripten moet worden gerekend.

Bedreigde miniaturen

Meer dan een kwarteeuw geleden werd vastgesteld dat fragmenten van het bladgoud – waarvan de miniaturen rijkelijk zijn voorzien – en van de picturale lagen loskomen. Omdat de toen gangbare technieken niet adequaat bleken, werd de geplande restauratie uitgesteld. Door het risico op verlies van bladgoud en pigmentdeeltjes, zelfs bij het eenvoudigweg en uiterst voorzichtig omslaan van de bladen, bleef het handschrift van elke vorm van manipulatie uitgesloten.

Met de toegekende financiering van het Fonds Pastoor Manoël de la Serna van de Koning Boudewijnstichting kon KBR in 2014 een conservatiebehandeling opstarten met inzet van aangepaste technologie.

Hoogtechnologisch monnikenwerk

Om een zorgvuldige voorstudie mogelijk te maken, werd het handschrift volgens zeer hoge kwaliteitseisen volledig gedigitaliseerd. Dit leverde beelden op die zelfs de degradatie van de miniaturen, die met het blote oog niet of nauwelijks zichtbaar is, uiterst gedetailleerd in kaart brengen.

Voor deze opdracht werd een beroep gedaan op het Alamire Digital Lab (Alamire Foundation – KU Leuven). Dit mobiele digitaliseringslaboratorium beschikt niet enkel over de nodige apparatuur, maar eveneens over de onontbeerlijke expertise om tegemoet te komen aan de specifieke eisen van het fotograferen in de hoogste resolutie van kwetsbare handschriften op perkament.

Het bladgoud vormt een bijkomende uitdaging die ertoe geleid heeft dat tijdens de opnames elk beeld afzonderlijk aan de kwaliteitsnormen werd getoetst en geëvalueerd.

Duurzame aanpak

Het handschrift is nu opnieuw toegankelijk dankzij de consolidering die na grondige analyse werd uitgevoerd. Om redenen van conservatie beperkt KBR de raadpleging ervan echter tot specifieke en gerichte doeleinden. De gecombineerde aanpak van consolidatie en digitalisering garanderen de duurzame bewaring, studie en valorisatie van dit uitzonderlijk handschrift uit het Belgisch patrimonium.

Team

Wetenschappelijke coördinatie: Dr. Ann Kelders: naa.xryqref@xoe.or

Restauratie en conservatie: Tatiana Gersten: gngvnan.trefgra@xoe.or