Het restauratieteam van het project ‘Europese prentkunst: van Dürer tot Rembrandt’ voltooide recent de curatieve conservatie van de gravure ‘Sint-Rochus en de pestlijders’ (1628) van Paulus Pontius. De kopergravure werd gemaakt naar een populair altaarstuk van Peter Paul Rubens in de Sint-Martinuskerk in Aalst (zie afbeelding 1). Rubens maakte dit in opdracht van de gilde van de hop- en graanhandelaars in Aalst. Sint-Rochus was hun patroonheilige.

 

Huisgenoot van Rubens

De schilderijen van Rubens werden vaak verspreid door middel van prenten. Het overzetten van zijn schilderijen naar gravures liet Rubens over aan enkele prominente graveurs die hij zelf aanstelde, zoals Lucas Vorsterman. Na het vertrek van Vorsterman naar London (in 1624) nam Pontius deze taak van zijn leermeester over. Van 1624 tot 1631 woonde Pontius zelfs bij Rubens in.

 

Rochus: de pestheilige

Rubens’ compositie van de pestlijders genoot een grote populariteit, ook omwille van de afgebeelde pestheilige Sint Rochus. Wist u trouwens dat het gebouw van KBR staat op de plaats waar lang geleden de Brusselse Sint-Rochuswijk gelegen was?

 

Peter Paul Rubens, detail van “De heilige Sint-Rochus door Christus aangesteld tot patroon van de pestlijders”, ca. 1623, schilderij op doek, Sint-Martinus kerk, Aalst. Foto: Lukasweb.

 

Rochus, die geboren werd in Montpellier, was een van de bekendste pestheiligen. Na het overlijden van zijn ouders trok hij als pelgrim naar Rome. Onderweg verzorgde hij zieken, vooral pestlijders. Uiteindelijk raakte hij zelf besmet en trok hij zich terug in een bos, waar een hond hem elke dag brood bracht. Op miraculeuze wijze genas hij en keerde hij terug naar Montpellier. Daar zou hij in de gevangenis zijn gestorven.

De Heilige Sint-Rochus herkennen we aan zijn pelgrimsuitrusting, hond en deels ontbloot been. Hij knielt op een stenen platform en naast hem verschijnt de verrezen Christus. Christus wijst naar een engel die een tablet vasthoudt met de woorden ‘ERIS IN PESTE PATRONUS’ (‘Gij zult de patroon zijn van de pestlijders’). Onderaan op de gravure (zie afbeelding 2) zien we doodzieke pestlijders Rochus aankijken.

 

Rubens in koper gegrift

Het schilderij van Rubens werd door Pontius uitgevoerd als kopergravure. Dit is een diepdruktechniek waarbij de dieperliggende delen (de gegraveerde lijnen) donker afdrukken. In dit geval gebeurde dat met een burijn (een klein v-vormig beiteltje, waardoor men een grote variatie in de dikte van de lijnen kan bekomen). De bekraste plaat werd dan voorzien van inkt en op papier gedrukt met een krachtige drukpers.

Het is bijzonder dat KBR ook de koperplaat bezit waarmee deze prent gedrukt werd.

 

Links: Paulus Pontius, Sint-Rochus en de pestlijders, 1628, gravure, KBR.
Rechts: Koperplaat van Paulus Pontius, Sint-Rochus en de pestlijders, 1628, KBR.

 

Dit kunnen we met zekerheid zeggen omdat de plaat en de prent dezelfde ‘foutjes’ vertonen. De plaatsen waar de graveur in de koperplaat met zijn burijn iets te ver uitschoot, komen overeen met uitschietende inktlijnen op de prent:

Een gemeenschappelijk ‘foutje’ op zowel de gravure als de koperplaat.

 

De Chalcografie van KBR

De verschillende drukplaten die KBR bezit, worden bewaard in de Chalcografie (zie foto hieronder). Hoewel deze afdeling al sinds de oprichting in 1837 deel uitmaakt van de Koninklijke Bibliotheek, werd het pas een autonome dienst in 1930. Dit onder impuls van mister Jules Destrée, wiens echtgenote, Marie Danse, zelf graveur was. De directe aanleiding was een reizende tentoonstelling van de Chalcografieën van Rome, Parijs en Madrid, die in 1928 ook te zien was in België.

De Chalcografie van Brussel brengt originele platen samen die gediend hebben om gravures af te drukken, ongeacht het materiaal van de drager (koper, hout e.a.). Aanvankelijk telde de verzameling ongeveer 2.000 platen. Deze waren helaas erg beschadigd en dus weinig aantrekkelijk voor het grote publiek. Sindsdien voert de Chalcografie van Brussel een actief aanwinstenbeleid, waarbij de dienst via aankopen en giften nieuwe platen van hedendaagse Belgische en buitenlandse kunstenaars verwerft. De verzameling telt vandaag ongeveer 9.000 platen en wordt elk jaar verrijkt met werken die representatief zijn voor de moderne graveerkunst.

 

 

Bovendien kreeg de Chalcografie van bij haar ontstaan de opdracht van de Staat om dit belangrijke erfgoed te verspreiden, door hedendaagse afdrukken van de originele platen voor een bescheiden bedrag te verkopen. Vandaag wordt deze praktijk nog steeds verder gezet. Het atelier en de winkel bevinden zich op de benedenverdiepingen van het oude paleis van Karel van Lotharingen. Doordat de originele koperplaat van ‘Sint-Rochus en de pestlijders’ verstaald werd (bedekt met een zeer dun laagje staal), kreeg deze plaat een langere levensduur en kan ze vandaag nog steeds gedrukt worden.

U koopt de afdrukken in de shop van KBR.

 

 

Restauratieblog

• Lees alle blogberichten over dit project
• Meer informatie over het restauratieatelier.

Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door de Koning Boudewijnstichting en het Fonds Baillet Latour.

 

Bronnen

• Vlieghe, Hans. Saints (Corpus Rubenianum Ludwig Burchard, 8), nr. 140. Arcade, Brussel (1972).
• Jaffé, Michael & Mulazzani, Germano. Rubens: catalogo completo, 1989, p. 281, no. 766a.