Het Navez Project (2023–2027) is een FWO-gefinancierd onderzoeksproject in een samenwerking tussen de Universiteit Gent (UGent- Prof. dr. Julie M. Birkholz) en KBR. Centraal staat het netwerk en het sociale kapitaal van de 19de-eeuwse kunstschilder François-Joseph Navez (1787–1869). Het project combineert kunsthistorische methodes met digital humanities tools om beter inzicht te krijgen in de lijnen van zijn netwerk — en bijvoorbeeld te achterhalen op wie Navez kon rekenen om de beste penselen op de kop te tikken.
Om dit te realiseren ontwikkelden we een methodologie en bijbehorende workflow die uit meerdere stappen bestaat. Die omvatten de digitalisering en analyse van de correspondentie van Navez, waarvan een belangrijk deel bewaard wordt bij KBR, de toepassing van een computationeel framework dat handschriften omzet in tekst (HTR, Handwritten Text Recognition), en het gebruik van technieken uit de natuurlijke taalverwerking (NLP, Natural Language Processing) om de complexe sociale netwerken van Navez in kaart te brengen.
Dé perfecte context om jonge onderzoekers actief te betrekken.
Wie is François-Joseph Navez
François-Joseph Navez (1787–1869) was een van de meest invloedrijke Belgische neoclassicistische kunstenaars. Hij volgde zijn opleiding aan de Brusselse Académie des Beaux-Arts, verfijnde zijn stijl in het atelier van Jacques-Louis David in Parijs (1813–1816), en reisde daarna naar Rome voor een langdurige studiereis (1817–1822), die een blijvende inspiratiebron zou vormen voor de rest van zijn carrière.
Zijn historische taferelen, Italiaanse scènes en rake portretten getuigen zowel van technisch meesterschap als van zijn inzicht in sociale netwerken. Na zijn terugkeer uit Italië gaf Navez les aan zijn alma mater, waar hij uiteindelijk directeur werd, in een België dat zich, net als zijn kunst volop aan het heruitvinden was. In zijn atelier in de Koningsstraat in Brussel begeleidde hij toekomstige schilders, zowel mannen als vrouwen. Zijn werk is vandaag onder andere te bewonderen in het KMSKB en het Musée des Beaux-Arts in Charleroi.
Jonge onderzoekers
De afgelopen periode werkten maar liefst 15 stagiaires mee aan het Navez Project: een boeiende mix van archiefonderzoek, erfgoedwerking en digitale methodes. Centraal stond de indrukwekkende collectie van meer dan 2000 brieven aan François-Joseph Navez.
Sommige studenten experimenteerden met tools om 19de-eeuwse handschriften semiautomatisch te transcriberen en onderzochten welke programma’s het meest geschikt zijn voor deze complexe taak. Anderen verdiepten zich in de mogelijkheden en beperkingen van Large Language Models.
In de zomer van 2024 nam een groep historici de taak op zich om automatisch getranscribeerde brieven grondig na te kijken. Samen stelden ze een zorgvuldig gecontroleerde set samen, wat de volgende stappen in het werkproces aanzienlijk zal verlichten.
Daarnaast werkten stagiairs ook aan andere facetten van het project. Ze voerden casestudies uit rond briefwisselingen, gingen op zoek naar onbekende brieven van of aan Navez in Italiaanse en Franse databanken, digitaliseerden archiefmateriaal met een scantent, analyseerden een album amicorum van Navez’ dochter en hielpen bij het uitwerken van een pilootproject rond saloncatalogi.
Foto: Stagiaire Marie aan de slag met het album amicorum van Marie Hélène Navez (1828-1855) [link KBR], de dochter van de schilder François-Joseph Navez.
Voor het Navez team is een stage veel meer dan begeleiding alleen: het is een wederzijdse uitwisseling. Terwijl studenten waardevolle praktijkervaring opdoen, brengt hun frisse blik het projectteam vernieuwende ideeën, kritische vragen en concrete resultaten.
Hoe blikken onze stagiairs terug?
Nicole ontdekte tijdens het nalezen van brieven de flamboyante schrijfstijl van kunstenaar J. Beauvoir. Paula zette historische teksten om in bruikbare datasets met behulp van digitale tools zoals Transkribus en ELABA. Lusine hielp bij het ontwikkelen van een nomenclatuursysteem en verbeterde de beeldkwaliteit in de Transkribus-tent. Iris vond zelfs een brief van Navez in haar Toscaanse geboortestad. Camille dook enthousiast in oude kranten op BelgicaPress, op zoek naar vermeldingen van Navez.
Daarnaast kregen ze via het Navez Project de kans om het reilen en zeilen binnen KBR van dichtbij te leren kennen. Prince, die meewerkte aan het testen van HTR-tools, noemde zijn bezoek aan de restauratie- en digitaliseringsafdeling van KBR een hoogtepunt:
Het gaf me een nieuw respect voor het geduldige werk dat voorafgaat aan digitale toegankelijkheid. – Prince (ondersteuning HTR)
Wat hen allen verbond, was hun gedeelde nieuwsgierigheid naar hoe 19de-eeuwse data via hedendaagse methodes tot leven kunnen komen.
This experience deepened my appreciation for how technology can preserve cultural heritage and underscored the importance of accessible, well-organized archives for future scholarship. – Lusine (ondersteuning archiefonderzoek)
Ondertussen zit het project alweer in een volgende versnelling: nieuwe stagiairs testen tools en methodes uit en passen ze verder aan om opnieuw een stap dichter te komen bij het ultieme doel: het netwerk en sociale kapitaal van de kunstenaar François-Joseph Navez beter begrijpen.
Foto: Stagiaire Paula helpt met het ophangen van onze poster tijdens de DH Benelux 2024 conferentie in Leuven.
Meer weten over het Navez-Project? Contacteer Fien Messens (Svra.Zrffraf@htrag.or) en Prof. dr. Julie M. Birkholz (Whyvr.Ovexubym@xoe.or).