Irina, Sil, Anouk en Lotte zijn bij KBR aan de slag als assistenten conservering-restauratie voor het project Europese prentkunst van Dürer tot Rembrandt. Ze bloggen over wat hun job precies inhoudt. Deze week: Hoe verwijder je oude kleefmiddelen?

 

Een delicaat werkje

Vandaag vertellen we u over een van de meest hachelijke stappen in ons project: oude kleefmiddelen (lijmstroken of zogenaamde ‘hinges’) van de prenten verwijderen. Een delicate taak waarbij voorzichtigheid een cruciale vereiste is. Het gaat dan ook om een belangrijke en tijdrovende stap bij het herconditioneren van de afdrukken op zuurvrije montages. Je er snel vanaf maken is hier absoluut géén optie.

 

Vroegere technieken

Vanaf ongeveer 1850 en tot in de jaren 1980 trachtten de toenmalige conservatoren van de Koninklijke Bibliotheek van België talloze prenten van het Prentenkabinet zo goed mogelijk te conserveren.

Dit deden ze door de werken met hinges vast te hechten aan een stuk karton. Doorgaans werd voor deze hinges gegomd papier gebruikt. Dankzij het onderliggende karton, dat aan bepaalde afmetingen voldeed, kon men de prenten voortaan nauwkeurig bewaren in op maat gesneden dozen.

Een bijkomend voordeel was dat bezoekers de prenten niet langer rechtstreeks moesten aanraken wanneer ze die kwamen raadplegen.

 

Alles kan beter

We weten dat onze voorgangers de beste bevestigingstechnieken hanteerden die ze op dat moment ter beschikking hadden. Toch blijkt nu dat deze technieken verouderd zijn. Soms blijken ze zelfs nefast voor de prenten. Zo blijkt na testen dat het gebruikte karton zuur was, wat de prenten kan aantasten. Hoe we dat oplossen, las u al in onze eerste blogpost.

Een tweede probleem is dat de gebruikte kleefmiddelen op termijn bij heel wat prenten in het papier trekken, verkleuren of verharden. Als de plakband van een zuur materiaal gemaakt is, kan die ook tot plaatselijke verzuring van het papieren kunstwerk leiden.

Maar het kan nog erger: soms gebeurde het vastmaken en het opnieuw bevestigen op de drager met meerdere lagen op elkaar. Dat zorgt natuurlijk voor spanning en vervormingen van de papieren drager van het werk.

 

  

Een gravure naar ontwerp van Antoon Van Dyck, voor en na het verwijderen van de oude kleefmiddelen (inventarisnummer S.I 14 434)

 

Hoe lossen we dit op?

Zoals u al kunt raden, hangt de manier van verwijderen af van het soort kleefmiddel en het soort papier waarop het gehecht is. Bij het ene middel kun je best de bovenste laag met een scalpel wegschrapen, bij het andere moet je dan weer een vochtig middel gebruiken voor een optimaal resultaat. In dat laatste geval maken we gebruik van gedemineraliseerd water of verschillende soorten gels die de lijm losweken, zoals gels op basis van cellulose.

Soms is het papier echter te dun, te fragiel of is de lijm van de plakband tussen de vezels van het papier gedrongen. Als dat het geval is, proberen we zoveel mogelijk resten te verwijderen zonder schade aan te richten, maar meestal blijft er (jammer genoeg) nog een fijn laagje op het papier zitten.

Eenmaal de oude verlijming verwijderd is, komt er soms tekst tevoorschijn die voordien bedekt was. En dat kan interessante informatie opleveren!

 

 

De kunst van het kleven

U vraagt zich nu waarschijnlijk af hoe men een oude gravure dan het best bevestigt op een zuurvrije kartonnen drager, volgens de regels van de kunst.

Wel, allereerst is het van cruciaal belang om goede materialen te kiezen. We willen natuurlijk vermijden dat er extra beschadiging van de kunstwerken ontstaat. Verder willen we ook dat de toekomstige restaurator zo weinig mogelijk moeite moet doen om onze kleefmiddelen te verwijderen, mocht dat later nodig blijken. Daarom maken we gebruik van kleefmiddelen zoals zetmeellijm of een lijm op basis van cellulose: die kunnen met een beetje vocht eenvoudig losgemaakt worden. Dit principe wordt reversibiliteit genoemd. We maken onze ingrepen dus omkeerbaar.

De lijmen die we kiezen, brengen we aan op kleine scharnieren van Japans papier die we vervolgens op de montages vastmaken. En zo zijn we klaar. Op naar een volgende prent!

 

Meer informatie

• Lees alle blogberichten over dit project
• Meer informatie over het restauratieatelier.

Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door de Koning Boudewijnstichting en het Fonds Baillet Latour.