Wat hebben we vandaag nog aan een boek uit de 15de eeuw? Verrassend veel, zo blijkt. De Imitatio Christi is al eeuwenlang een bron van inspiratie en een spirituele gids. Het werk is na de Bijbel het meest gelezen en verspreide boek ter wereld. Doordrenkt van wijsheid en mystiek, laten de teksten de lezer nadenken over innerlijke rust en nodigen ze uit een antwoord te vinden op de universele vraag: hoe te leven? Een soort mindfulness uit de middeleeuwen.

Wie veel liefheeft, doet veel.  – Multum facit qui multum diligit.

Wie was Thomas a Kempis?

De auteur van De Imitatio Christi is Thomas a Kempis. Ook wel Thomas Hemerken of Hämerken van Kempen. Hij ziet eind 1380 het levenslicht in het Duitse Kempen, tussen Düsseldorf en Krefeld. Hij treedt op jonge leeftijd in in het Berghclooster (Agnieterberg) nabij Zwolle en leidt er een teruggetrokken bestaan tot aan zijn dood in 1471. Hij schrijft er een imposant oeuvre bij elkaar, maar het is vooral De Imitatio Christi die een gevoelige snaar raakt bij de lezers. Nog steeds wordt zijn meesterwerk wereldwijd gelezen en leven zijn diepzinnige reflecties en uitnodiging tot introspectie voort.

Nergens heb ik meer rust gevonden dan in bossen en boeken.

De Imitatio Christi – het boek

De Imitatio Christi is niet één boek maar een traktaat samengesteld uit vier boeken die elk een ander aspect van het spirituele leven behandelen. Thomas schrijft het in het eerste kwart van de 15de eeuw en zal het manuscript bij zich houden tot aan zijn dood. De kopieën die circuleren zetten een hele beweging in gang. Het is het begin van een tijdloos succesverhaal.

De Imitatio is geschreven in een laat middeleeuws Latijn met structuren en wendingen die aan het (Middel)nederlands zijn ontleend. Het bevat Bijbelcitaten, wijsheden van klassieke filosofen als Aristoteles en Seneca, en van kerkvaders en mystici.

Zoals een mens innerlijk is, zo is zijn oordeel over de uiterlijke dingen.

Een tijdloos succesverhaal

Door de eeuwen heen groeide het werk uit tot een spiritueel handboek dat vele malen werd gekopieerd, vertaald en uitgegeven. Al vroeg vinden we handgeschreven kopieën terug in het Latijn, Frans, Nederlands, Engels, Duits… Met de opkomst van de boekdrukkunst wordt de populariteit alleen maar groter en tegen het einde van de 15e eeuw zijn er talloze vertalingen en uitgaves te vinden in vele Europese steden.

Maar met dit succes ontstaat er ook controverse en een lange discussie over het auteurschap. Is Thomas a Kempis wel de echte auteur? Of was het toch Jean Gerson, een kanunnik uit Parijs? De discussie over het auteurschap wordt rond 1950 beslecht in het voordeel van Thomas, door… een wetenschapper van KBR. Hiermee verovert hij zijn plaats in de literaire geschiedenis.

Zes eeuwen na de totstandkoming blijft De Imitatio Christi relevant. In de zomer van 2024 zijn er vijf nieuwe Nederlandse en dertien Franse edities beschikbaar, een bewijs dat de kernboodschap van Thomas a Kempis nog steeds mensen aanspreekt in hun zoektocht naar zingeving.

Niemand spreekt zonder gevaar als hij niet op tijd weet te zwijgen.

De collectie van KBR

De collectie van KBR is een van de grootste ter wereld, met meer dan 1500 exemplaren, waaronder 24 zeldzame incunabelen of wiegendrukken die tot de vroegste voorbeelden van de drukkunst behoren.Daarmee weerspiegelt de collectie zowat de volledige geschiedenis van de boekdrukkunst.

Een van de pronkstukken is het autografe manuscript uit 1424 Thomas tot zijn dood bewaarde en dat werd gered uit de ruïnes van het Berghclooster bij Zwolle. Ook bewaren we een tweede autograaf handschrift uit 1456 dat Thomas’ ‘Meditationes’ bevat, gevolgd door zijn handtekening.

Van de incunabelen met de Latijnse tekst valt vooral de editie te vermelden, die Johannes de Westfalia tussen 1484 en 1487 in Leuven produceerde en waarvan de Koninklijke Bibliotheek zelfs drie exemplaren bezit, terwijl Mathias van der Goes tussen 1486 en 1491 in Antwerpen eveneens een editie op de markt bracht. Verder telt de collectie edities uit Venetië, Straatsburg, Augsburg, Parijs, Nürnberg, Firenze en Magdeburg. De Imitatio Christi werd ook snel en veel vertaald,onder meer in het Duits, Italiaans en Spaans, Pools, Deens, Arabisch en Japans.

In het oordelen over anderen doet de mens een onvruchtbaar werk.

Pop-Up Expo: Mindfulness uit de middeleeuwen

De tentoonstelling ‘Mindfulness uit de Middeleeuwen – De Imitatio Christi 1424 – 2024’ loopt tot 21 december 2024 en toont een overzicht van De Imitatio door de eeuwen heen.