Onderzoeksproject naar de Atlas van Jacob van Deventer

Tijdens de tweede helft van de 16de eeuw vervaardigde de cartograaf Jacob van Deventer in opdracht van de Spaanse koning Filips II de plattegronden van meer dan 220 steden van de oude Nederlanden.

In de meeste gevallen gaat het om de oudste cartografische weergave van deze steden die vandaag nog wordt bewaard. Deze documenten bieden ons dus een getuigenis over de steden in onze gewesten zoals ze er voor stonden op het einde van de middeleeuwen. Het aantal vervaardigde plattegronden evenals hun eenheid maken bovendien een unieke vergelijkende studie mogelijk. Tot slot wordt hun nauwkeurigheid algemeen erkend; ze is het resultaat van het – voor die tijd uitzonderlijke – feit dat Jacob van Deventer zelf ter plaatse ging om de nodige opmetingen te doen.

Sinds juni 2012 is deze collectie het voorwerp van een onderzoeksproject in de afdeling Kaarten en plannen van KBR. Het is de bedoeling om elementen van antwoord aan te reiken op de volgende vragen:

  • Om welke redenen gaf Filips II de opdracht om deze plattegronden te vervaardigen?
  • Hoe worden de steden voorgesteld op deze documenten?
  • Hoe is deze voorstelling opgebouwd?
  • Welke is de onderliggende ruimtelijke logica voor deze cartografie?
  • Welke is de plaats van deze documenten binnen het geheel van de topografische beschrijvingen van hun tijd?

Bij gebrek aan schriftelijke sporen aan de hand waarvan deze vragen kunnen worden beantwoord, moeten de onderzoekers op de kaart zelf op zoek gaan naar antwoorden. Voor het eerst is deze collectie het voorwerp van een grootschalig vergelijkend onderzoek. Dankzij een digitaal procedé van deconstructie en reconstructie wordt de cartografische taal van deze documenten stelselmatig ontleed en geanalyseerd. Dit onderzoek zou een beter inzicht moeten bieden in deze buitengewone collectie en nieuw licht moeten werpen op de cartografie die in die tijd ten volle tot ontstaan komt.

Dit project onder leiding van Colin Dupont zou moeten uitmonden in, enerzijds, een doctoraatsproefschrift onder toezicht van Jelle Haemers (KU Leuven) en Wouter Bracke (KBR) en, anderzijds, de publicatie van een nieuwe facsimile ter vervanging van de facsimile die bij de overgang van de 19de naar de 20ste eeuw is verschenen. Het geheel van de werkzaamheden wordt gefinancierd door het Federaal Wetenschapsbeleid (Belspo) en past in het kader van de interuniversitaire attractiepool Stad en samenleving in de Lage Landen (ca. 1200 – ca. 1850) (IUAP 7/26).

 

Bekijk enkele plannen van Deventer