De 100 zorgvuldig geselecteerde objecten in dit boek – van dagelijkse gebruiksvoorwerpen tot buitengewone meesterwerken – maken geschiedenis tastbaar. Ze vertellen elk een belangrijk verhaal uit onze contreien.
Het Latijnse psalterium van Gwijde van Dampierre
Het Latijnse psalterium van Gwijde van Dampierre, die van 1278 tot 1305 de graaf van Vlaanderen was, kwam tot stand in Brugge of Gent. Het psalmboek van de graaf van Vlaanderen bevat een mengeling van enerzijds vrome, Latijnse teksten en anderzijds een wonderlijke en avontuurlijke wereld waarin hoofse liefde, gevechtsscènes en jacht- en arbeidstaferelen elkaar afwisselen.
In de marge van folio 175 staat een kleine miniatuur waarin een haas een boek leest terwijl de vos in de rechteroor van de haas bijt. Het verwijst onmiskenbaar naar de passage uit Van den Vos Reynaerde, waarin Reynaert de haas Cuwaert wijsmaakt dat hij hem het credo zal leren zodat hij kapelaan kan worden. Eigenlijk wilde de vos zijn leerling de keel doorbijten. De hedendaagse interpretatie luidt dat hier op een homoseksuele relatie wordt gezinspeeld. Reynaert komt meerdere malen voor in het psalmboek. Bijzonder, want in de twee overgeleverde handschriften en de drie bewaard gebleven fragmenten van het 13de eeuwse verhaal staan geen illustraties.
Bekijk de digitale versie:
Thuis bij het hof van Bourgondië : De Chroniques de Hainaut
De ‘Chroniques de Hainaut‘ is hét topstuk uit de Librije van de Bourgondische hertogen. Het manuscript van Jean Wauquelin behoort tot de 50 meest prestigieuze handschriften wereldwijd. Wereldberoemd is de openingsminiatuur die ons meeneemt naar de intimiteit van een kamer in een hertogelijk paleis. Ze wordt toegeschreven aan Rogier van der Weyden, die tot de grootste kunstenaars van de 15de eeuw behoort. Hoewel er geen documentair bewijs is dat hij de miniatuur heeft geschilderd, suggereren stilistische analyses (met name de uitwerking van de gezichten), de studie van de onderliggende tekeningen en de schildertechniek, dat de miniatuur wel degelijk van zijn hand is.
De openingsminiatuur van de Chroniques de Hainaut maakte zoveel indruk op tijdgenoten dat ze vele malen werd gekopieerd door andere kunstenaars. Het is een referentiemodel en wellicht het meest emblematische beeld van de Bourgondische cultuur.
Doorblader het gedigitaliseerde handschrift:
https://opac.kbr.be/LIBRARY/doc/SYRACUSE/16995140
https://opac.kbr.be/LIBRARY/doc/SYRACUSE/18312566
https://opac.kbr.be/LIBRARY/doc/SYRACUSE/18312911
Het begin van de boekdrukkunst : Speculum conversionis peccatorum
Een boek hoeft er niet spectaculair uit te zien om bijzonder te zijn. Speculum conversionis peccatorum (Spiegel van de bekering der zondaars) is het allereerste boek dat van de persen kwam in de Zuidelijke Nederlanden. Het werd in 1473 gedrukt in Aalst door Dirk Martens en Johannes van Westfalen, dus minder dan 20 jaar na de uitvinding van de boekdrukkunst door Johann Gutenberg.
Het veroorzaakte een ware revolutie in de Nederlanden. De exponentiële toename van boeken zou voor een versnelling van ideeën en intellectuele stromingen zorgen, zoals de reformatie en het humanisme. Het werk zelf is van de hand van de kartuizermonnik Dionysius van Rijckel. Het boekje, dat amper 28 bladzijden telt, past in de traditie van moraliserende werken.
Bekijk het boek in onze catalogus: Speculum conversionis peccatorum – OPAC (kbr.be)
Missaal van Koning Matthias Corvinus
Het Missale Romanum werd tussen 1485 en 1488 gemaakt voor de koning van Hongarije, Matthias Corvinus. De miniaturen zijn van de hand van de Florentijnse kunstenaar Attavante degli Attavanti, uit de entourage van Leonardo da Vinci. Dit meesterwerk van de Italiaanse renaissance maakte deel uit van de prachtige Bibiotheca Corviniana, waarvan de collectie later verspreid raakte.
Toen Maria van Hongarije na de dood van haar echtgenoot, Koning Lodewijk II van Hongarije, in 1526 terugkeerde naar Brussel, nam ze het kostbare missaal mee uit de koninklijke collecties. Na de dood van de landvoogdes in 1558 liet haar neef Filips II zijn wapenschild op het manuscript aanbrengen en gaf de opdracht dat het voortaan bewaard moest blijven in de Librije van de Bourgondische Hertogen in Brussel. Het is nu een van de parels in onze rijke collectie en is ook online toegankelijk.
Bekijk het missaal online:
Muziek voor het Habsburgse Hof: Liedboek van Margaretha van Oostenrijk
Het liedboek van Margaretha van Oostenrijk mocht niet ontbreken tussen de 100 objecten. Het koorboek van Margaretha van Oostenrijk werd gemaakt aan het begin van de zestiende eeuw, in het atelier van de beroemde Petrus Alamire. Het bevat prachtig gecomponeerde missen van Vlaamse topcomponisten Mathias Pipelaere en Pierre de la Rue. Ze behoren tot de Franco-Vlaamse componisten waarvan het meerstemmige repertoire in de 15de en 16de eeuw weerklank vond in heel West-en Centraal-Europa.
Zowel de inhoud als de vormgeving van dit luxueuze handschrift laten geen twijfel bestaan over de bestemmeling. Bovenaan op het rechtse blad, bij de aanvang van de tenorpartij, staat Margaretha van Oostenrijk afgebeeld. Ze zit geknield in gebed en kijkt naar de voorstelling van Maria met Kind, die op het linkse blad de superius of hoogste stem inleidt. De margrietjes rond het ruitvormige schild, die ook elders in de randdecoratie opduiken, zinspelen op haar naam.
Bekijk het Liedboek in onze catalogus:
[Chansonnier of Margaret of Austria] – OPAC (kbr.be)
Medische plantkunde tussen traditie en vernieuwing: Het Cruydeboeck
Het Cruydeboeck is een belangrijke mijlpaal in de geschiedenis van de wetenschap. Het werd samengesteld door Rembert Dodoens (1517-1585), stadsgeneesheer van Mechelen en later lijfarts aan het keizerlijk hof in Oostenrijk. Het herbarium werd voor het eerst uitgegeven bij Plantijn in Antwerpen in 1554, en bleef een standaardwerk in de 16de en 17de eeuw. Het werd meerdere keren herdrukt en vertaald in meerdere talen. Hoewel het aansluit op de eeuwenoude traditie van medicinale kruidkunde die teruggaat tot de oudheid, kondigen sommige aspecten ervan de moderne plantkunde aan.
Het Cruydeboeck biedt een overzicht van meer dan 1000 geneeskrachtige planten, maar ook van dieren en mineralen die werden gebruikt bij de bereiding van geneesmiddelen. Het is voornamelijk een gebruiksboek bedoeld voor artsen, apothekers, vroedvrouwen en studenten en bevat ook meertalige registers waardoor de planten konden worden opgezocht in het Nederlands, Frans, Latijn en Grieks.
Bekijk het Cruydeboeck in onze catalogus:
https://opac.kbr.be/LIBRARY/doc/SYRACUSE/16265239
Ook de edities van 1618 en 1644 zijn digitaal beschikbaar:
https://opac.kbr.be/LIBRARY/doc/SYRACUSE/17124208
en
https://opac.kbr.be/LIBRARY/doc/SYRACUSE/18574475